Ẩm thực chay Việt Nam có nguồn gốc sâu sắc từ Phật giáo và các phong tục dân gian, với triết lý không sát sinh và hài hòa với thiên nhiên. Từ những ngày rằm, mùng một hay dịp lễ lớn như Phật Đản, các món chay đã trở thành phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần. Theo Hội Di sản Văn hóa Việt Nam, ẩm thực chay không chỉ là thức ăn mà còn là "di sản tinh thần giữa dòng ăn nhanh hiện đại", nơi làn sóng sống xanh đang giúp nó hồi sinh mạnh mẽ.
Các món chay Việt Nam nổi bật bởi sự đa dạng vùng miền và sáng tạo trong chế biến. Ở miền Bắc, các món thanh đạm như canh rau muống chay hay đậu phụ sốt cà chua được ưa chuộng. Miền Trung có bún bò Huế chay cay nồng, trong khi miền Nam phong phú với lẩu chay nấm và bánh xèo chay. Nguyên liệu chính từ rau củ, đậu hũ, nấm và miến dong – như sản phẩm của Hợp tác xã Miến Việt Cường tại Thái Nguyên, dù bị thiệt hại 200 tấn hàng hóa sau lũ – giúp tái hiện hương vị món mặn mà không mất đi sự hấp dẫn.
Năm 2025 chứng kiến sự bùng nổ của ẩm thực chay tại Việt Nam, với thị trường thực phẩm thuần chay đạt khoảng 103,2 triệu USD năm 2024 và dự kiến tăng lên 220,5 triệu USD nhờ sự kết hợp giữa bản sắc địa phương và xu hướng toàn cầu. Theo IMARC Group, sự tăng trưởng này đến từ nhu cầu ăn lành mạnh và bảo vệ môi trường. Đặc biệt, phở chay Việt Nam đã lọt top 100 món thuần chay ngon nhất thế giới năm 2025 theo TasteAtlas, dựa trên hơn 23.616 đánh giá.
Xu hướng ăn chay đang nở rộ với dinh dưỡng từ thực vật, không còn giới hạn ở tôn giáo mà trở thành lối sống hiện đại. Các sản phẩm chay chế biến sẵn như nem chay, gỏi nấm hay lẩu nấm rong biển đang "chiếm sóng" thị trường, đặc biệt trong dịp Phật Đản 2025. Win R&D dự báo năm 2025 sẽ chứng kiến sự lên ngôi của thực phẩm chay tiện lợi, mở ra cơ hội cho doanh nghiệp F&B. Giới trẻ ngày càng ưa chuộng, với nhiều mô hình nhà hàng chay đột phá trong nghiên cứu sản phẩm.
Tuy nhiên, thiên tai như bão Matmo đã đặt ra thách thức lớn. Tại Thái Nguyên, quán Viên Minh và các cơ sở khác phải đối mặt với hư hỏng thiết bị và gián đoạn kinh doanh. Chị Bùi Bích Phương chia sẻ: "Mọi cố gắng không thắng lại mẹ thiên nhiên, nhưng chúng tôi mong sớm quay lại cuộc sống thường ngày." Tương tự, Hợp tác xã Miến Việt Cường mất trắng hàng hóa chuẩn bị Tết, ước thiệt hại 7-10 tỷ đồng. Những sự cố này nhấn mạnh nhu cầu cải thiện hạ tầng và ứng phó rủi ro cho ngành ẩm thực chay.
Quán chay Viên Minh của chị Bùi Bích Phương bị tàn phá nghiêm trọng sau cơn bão. (Ảnh: Bùi Bích Phương)
Dù vậy, tương lai ẩm thực chay Việt Nam vẫn sáng sủa. Với xu hướng giảm ăn thịt và ưu tiên nguyên liệu hữu cơ dự kiến "lên ngôi" năm 2025, cùng vai trò của Việt Nam trong ASEAN, các món chay có thể trở thành điểm nhấn văn hóa khu vực. Các chuyên gia nhận định, sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại sẽ giúp ẩm thực chay không chỉ tồn tại mà còn phát triển mạnh mẽ, góp phần vào lối sống bền vững.
Tác giả: Hồng Nhung
Những tin cũ hơn
