Tháp Bánh Ít Nghìn Năm Tuổi Đối Mặt Nguy Cơ Xuống Cấp

Di sản nghìn năm của vương quốc Vijaya

Tháp Bánh Ít, nằm trên một ngọn đồi cao thuộc xã Phước Hiệp, là một trong những công trình kiến trúc Champa tiêu biểu, được xây dựng từ cuối thế kỷ XI đến đầu thế kỷ XII. Quần thể gồm bốn tháp: tháp Chính (Kalan), tháp Cổng (Gopura), tháp Lửa (Kosagrha) và tháp Bia (Posah). Đây là cụm tháp có số lượng nhiều nhất trong tám cụm tháp Chăm còn sót lại ở khu vực Bình Định cũ, từng là trung tâm tôn giáo quan trọng của vương quốc Vijaya – một trong những vương quốc hùng mạnh của người Chăm xưa.

Tháp Bánh Ít Nghìn Năm Tuổi Đối Mặt Nguy Cơ Xuống Cấp. (Ảnh: Trần Hóa)

Tên gọi "Bánh Ít" bắt nguồn từ hình dáng độc đáo của các tháp, gợi liên tưởng đến chiếc bánh ít lá gai, một đặc sản nổi tiếng của địa phương. Với kiến trúc kết hợp giữa phong cách Mỹ Sơn A1 và Bình Định, tháp Bánh Ít mang vẻ đẹp vừa trang nhã, vừa hoành tráng, thể hiện tài năng và sự tinh tế của người Chăm trong nghệ thuật xây dựng. Năm 1982, quần thể tháp được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia, trở thành niềm tự hào của người dân Bình Định và điểm đến không thể bỏ qua đối với những ai yêu thích văn hóa Chăm-pa.

Tháp cổ bị xâm hại bởi hành vi thiếu ý thức

Tuy nhiên, di sản quý giá này đang phải đối mặt với những tổn hại nghiêm trọng. Nhiều bức tường trong các tháp, đặc biệt là tháp Chính – nơi thờ thần Shiva, bị vẽ nguệch ngoạc bằng phấn, bút mực, thậm chí khắc sâu vào lớp gạch cổ hàng nghìn năm tuổi. Những dòng chữ ghi tên, ngày tháng hay các hình vẽ tùy tiện không chỉ làm mất đi vẻ đẹp nguyên sơ mà còn gây tổn hại trực tiếp đến cấu trúc vật lý của di tích. Theo ông Bùi Tĩnh, Giám đốc Bảo tàng tỉnh Gia Lai, các hành vi này đã xuất hiện từ hàng chục năm trước và kéo dài qua nhiều thế hệ, bất chấp những nỗ lực ngăn chặn.
 

Phía sau tượng thần Shiva, các bức tường phủ kín những nét vẽ bậy. (Ảnh: Trần Hóa)

Không chỉ bị xâm hại bởi con người, tháp Bánh Ít còn chịu ảnh hưởng từ thiên nhiên. Hai tháp Lửa và Bia, cao khoảng 10 mét, hiện là nơi trú ngụ của hàng nghìn con dơi. Chúng bám kín trên các bức tường, phóng uế khắp nền tháp, gây mùi hôi khó chịu. Tình trạng này khiến nhiều du khách e ngại, không dám bước vào bên trong để chiêm ngưỡng vẻ đẹp của di tích. Địa hình cao, kín đáo của tháp là điều kiện lý tưởng để dơi sinh sống, nhưng những nỗ lực xua đuổi của cơ quan chức năng đến nay vẫn chưa mang lại hiệu quả rõ rệt.

Nỗ lực bảo tồn và những thách thức

Để bảo vệ tháp Bánh Ít, chính quyền địa phương đã triển khai một số biện pháp. Từ năm 2016, việc bố trí người bảo vệ thường xuyên tại khu di tích đã giúp giảm đáng kể tình trạng vẽ, khắc bậy. Hiện nay, khu vực được lắp đặt sáu camera an ninh cùng các bảng khuyến cáo "không viết, vẽ bậy lên tường". Tuy nhiên, các hình vẽ và chữ khắc từ nhiều năm trước vẫn còn đó, đòi hỏi một kế hoạch tu sửa chuyên sâu.
 

Các bức tường tháp Bánh Ít bị vẽ và khắc bậy nghiêm trọng. (Ảnh: Trần Hóa)

Theo ông Bùi Tĩnh, vì tháp Bánh Ít là di tích cấp quốc gia, mọi hoạt động tu sửa hay can thiệp đều phải được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cấp phép và cần tham vấn ý kiến từ các chuyên gia để đảm bảo giữ nguyên hiện trạng. Việc vệ sinh phân dơi trong tháp cũng đang được xem xét chấn chỉnh ngay lập tức. Tuy nhiên, vấn đề dơi vẫn là bài toán khó khi các biện pháp xua đuổi trước đây không mang lại kết quả lâu dài.
 

Nền tháp Bia bị ô nhiễm nghiêm trọng bởi phân, nước tiểu và xác dơi phân hủy. (Ảnh: Trần Hóa)

Lời kêu gọi bảo vệ di sản

Tháp Bánh Ít không chỉ là một công trình kiến trúc mà còn là chứng nhân lịch sử, minh chứng cho sự phát triển rực rỡ của văn hóa Chăm-pa. Việc bảo vệ di sản này đòi hỏi sự chung tay của cả cộng đồng, từ việc nâng cao ý thức của du khách đến sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng. Mỗi nét vẽ bậy hay sự thờ ơ trước tình trạng xuống cấp đều có thể khiến một phần ký ức lịch sử của dân tộc bị xóa nhòa.

Trong bối cảnh du lịch văn hóa ngày càng phát triển, tháp Bánh Ít cần được bảo tồn và phát huy giá trị một cách bền vững. Điều này không chỉ giúp lưu giữ di sản cho các thế hệ mai sau mà còn góp phần quảng bá hình ảnh văn hóa Việt Nam ra thế giới. Liệu chúng ta có thể cùng nhau trả lại vẻ đẹp nguyên vẹn cho tháp Bánh Ít, hay sẽ để di sản nghìn năm tiếp tục chịu cảnh xuống cấp? Câu trả lời nằm ở ý thức và hành động của mỗi người.