Cảnh báo từ Harvard: Thực phẩm siêu chế biến làm tăng nguy cơ ung thư đại trực tràng khởi phát sớm

Nghiên cứu thuộc dự án “Nurses Health Study II” (Nghiên cứu Sức khỏe Y tá II), theo dõi gần 30.000 phụ nữ từ năm 1991 đến 2015. Mỗi 4 năm, người tham gia tự báo cáo chi tiết chế độ ăn qua bảng câu hỏi thực phẩm đã được chuẩn hóa. Kết quả được công bố trên tạp chí Gastroenterology (2024) và nhanh chóng thu hút sự chú ý của giới y khoa toàn cầu.

Tiến sĩ Andrew T. Chan – Giám đốc Chương trình Dịch tễ học Ung thư tại Bệnh viện Đa khoa Massachusetts (MGH) và giáo sư Trường Y Harvard – là tác giả chính của nghiên cứu. Ông nhấn mạnh: “Mức độ nguy cơ từ thực phẩm siêu chế biến tương đương với béo phì hoặc lối sống ít vận động – hai yếu tố đã được xác định rõ là nguyên nhân gây ung thư đại trực tràng. Đây là lý do chính đáng để chúng ta nghiêm túc xem xét việc cắt giảm nhóm thực phẩm này.”

Thực phẩm siêu chế biến là gì?

Theo hệ thống phân loại NOVA (được WHO và FAO công nhận), thực phẩm siêu chế biến (ultra-processed foods) bao gồm:

• Bánh mì công nghiệp, ngũ cốc ăn sáng có đường
• Nước ngọt, đồ uống năng lượng
• Xúc xích, thịt nguội, thịt xông khói chế biến sẵn
• Súp đóng gói, mì ăn liền, khoai tây chiên gói
• Bánh kẹo, kem công nghiệp, snack đóng gói…

Những sản phẩm này thường chứa hàm lượng cao đường tinh luyện, muối, chất béo trans/bão hòa và hàng loạt phụ gia (chất tạo màu, tạo mùi, chất bảo quản, chất làm đặc…).

Tại sao ung thư đại trực tràng ở người trẻ tăng nhanh?

Trong 20 năm qua, tỷ lệ ung thư đại trực tràng ở nhóm tuổi dưới 50 tại Mỹ, Canada, châu Âu và một số nước châu Á tăng 1–4% mỗi năm – vượt xa tốc độ có thể giải thích bằng yếu tố di truyền. Tại Mỹ, ung thư đại trực tràng hiện đã trở thành nguyên nhân tử vong hàng đầu do ung thư ở nam giới dưới 50 tuổi.

Bác sĩ Shady Ashamlla – Trưởng khoa Phẫu thuật Ung thư Đại trực tràng, Trung tâm Ung thư Odette, Sunnybrook (Toronto, Canada) – nhận định: “Ở người trẻ, khi phát hiện ung thư đại trực tràng thì đa phần đã ở giai đoạn III–IV. Trong khi ở người lớn tuổi, chúng tôi thường phát hiện và cắt bỏ polyp từ rất sớm nhờ tầm soát định kỳ. Đó là lý do bệnh ở người trẻ tiến triển nặng và tiên lượng xấu hơn.”
 

 Ăn nhiều thực phẩm siêu chế biến có nguy cơ gây ung thư đại trực tràng (Ảnh: Sức Khỏe Và Đời Sống).

Các chuyên gia đồng loạt khuyến cáo

• Tiến sĩ Andrew Chan (Harvard): “Cần cân nhắc hạn chế tối đa thực phẩm siêu chế biến trong bữa ăn hàng ngày.”
• Bác sĩ Shady Ashamlla (Canada): “Hạn chế thực phẩm siêu chế biến là biện pháp quan trọng nhất mà người trẻ có thể làm ngay hôm nay để giảm nguy cơ.”
• PGS.TS Russell de Souza – Viện Nghiên cứu Sức khỏe Dân số, Đại học McMaster (Canada): “Hãy ưu tiên thực phẩm tươi, nguyên hạt, ít qua chế biến công nghiệp. Chỉ cần đọc thành phần: nếu danh sách dài hơn 5–6 dòng và có nhiều tên hóa chất khó đọc, hãy bỏ xuống.”

Lời khuyên thực tế cho người Việt

1. Giảm dần mì gói, xúc xích, trà sữa công nghiệp, bánh kẹo đóng gói.
2. Tăng rau củ quả tươi, cơm gạo lứt, đậu nguyên hạt, cá và thịt nạc tự nấu.
3. Đọc bảng thành phần: tránh sản phẩm có siro bắp giàu fructose, dầu cọ tinh luyện, chất tạo ngọt nhân tạo, chất bảo quản nitrite/nitrat…
4. Người từ 40 tuổi nên nội soi đại tràng định kỳ; nếu có tiền sử gia đình thì bắt đầu từ 35 tuổi.

Nghiên cứu của Harvard là hồi chuông cảnh báo rõ ràng nhất cho đến nay: lối ăn tiện lợi đang âm thầm đánh đổi sức khỏe lâu dài. Việc thay đổi không cần cực đoan, chỉ cần từng bước giảm bớt thực phẩm siêu chế biến đã có thể mang lại khác biệt lớn.